Tetris ma 35 lat! Do dziś to najlepszy towar eksportowy ZSRR

Genialny umysł Aleksieja Pażytnowa na początku przetworzył układankę z klocków pentomino na komputerowy hit. Warto jednak pamiętać o tym, że Tetris tak naprawdę ma trzech ojców. Oprócz Pażytnowa to Wadim Gierasimow i Dimitri Pawłowski. To oni, wspólnie odpowiadają za koncepcję gry logiczno-zręcznościowej, której pierwowzorem jest pentomino (w skład pentomino wchodzi 12 klocków, każdy będący wariacją pięciu kwadratów ułożonych obok siebie). Uproszczona wersja układanki, zastosowana w oryginalnym Tetrisie, jest oparta na elementach tetromino (7 elementów), klocków złożonych z czterech przylegających do siebie kwadratów. Tetromino to z kolei układanka znana już od początku ubiegłego wieku. Radzieccy naukowcy, w wolnych od pracy chwilach trafili w dziesiątkę: fakt, dynamiczna rozgrywka, połączona z główkowaniem mogłaby okazać się zabójcza przy kombinowaniu z pentomino.

Wiemy jaką głębokość miała pierwsza studnia w Tetrisie: 20 znaków. Znamy też jej szerokość: 10 znaków. Wiemy też, że pierwsze klocki teromino udawały nawiasy kwadratowe, ułożone obok siebie. Takim tworem Pażytnow, Gerasimow i Pawłowski zawojowali cały świat.

Hatris - w grze kontynuującej tradycję Tetrisa możemy spotkać awatara Pażytnowa

Nazwa Tetris, wymyślona przez Pażytnowa, to połączenie wyrazów tetromino oraz tenis (ulubionej dyscypliny sportowej naukowca). Ot, w zamyśle mikstura dynamiki arkanoida z koniecznością błyskawicznego główkowania. Na swój sposób Tetris stał się dla posiadaczy komputerów równie wciągającą rozrywką, jak wymyślona dekadę wcześniej Kostka Rubika – niezaprzeczalnie jedna z najważniejszych, komputerowych układanek logicznych. Początki kariery Tetrisa sięgają maszyn, które raczej trudno posądzić o charakter rozrywkowy. Montowany w racku radziecki, 16-bitowy komputer Electronika 60 (zgodny z DEC PDP-11), z podłączonym terminalem raczej nie był częstym gościem w domach w ZSRR (i państwach ościennych). Aleksiej Leonidowicz Pażytnow opracował na Electronice 60 prototyp Tetrisa, natomiast jego koledzy i współpracownicy: Wadim Gierasimow oraz Dimitri Pawłowski przenieśli pomysły Pażytnowa na ekran ówczesnych klonów PC.

Oryginalna wersja Tetrisa dla Electroniki 60

Łącząc w 1984 roku dwa elementy rozgrywki w jedną, spójną całość: logiczną układankę ze zręcznościową rozgrywką, wymuszoną przez symulowaną na planszy grawitację, skłaniająca klocki tetromino do sukcesywnego opadania w dół. O co chodzi w rozgrywce w Tetris? Właściwie to gra bez końca, w której najbardziej zabójczym elementem jest czas. I owe spadające bez przerwy klocki. Oryginalna gra dla Electroniki 60 zajmuje zaledwie jedna trzecią monochromatycznego ekranu, obserwujemy coś w rodzaju studni (10x20 znaków), w której należy układać w linie opadające elementy. Kiedy zapełnimy cały wiersz – linia znika, tworząc przestrzeń do dalszej rozgrywki. Skromne środki, jakie były potrzebne do zrealizowania Tetrisa – monochromatyczny ekran i tryb tekstowy, okazały się wystarczające, by świat ukryty za Żelazną kurtyną dał znać o swoim istnieniu. Późniejszy port dla PC można znaleźć na stronie Wadima Gerasimowa. Pomimo pewnych perturbacji związanych z działaniem firmy The Tetris Company, na której wniosek Tetris dla MS-DOS (wersja z 1998 roku) w 2003 roku został usunięty i przywrócony niecałe 3 lata później...

Oparta na klockach tetromino mechanika Tetrisa nosi zasłużone miano najlepiej sprzedającej się gry wszech czasów: 170 milionów egzemplarzy nabyli gracze uwielbiający układanki (w tym 70 milionów na fizycznych nośnikach). To lepiej od Minecrafta i GTA V.

Pierwszy z serii Tetris debiutuje 6 czerwca 1984 roku na ekranie Electroniki 60, jego późniejsze, poprawione wersje trafiają nieco później na kolejne wersje maszyn produkowanych w Woroneżu, radzieckim odpowiedniku Doliny Krzemowej. Z tamtejszych fabryk wyszły nie tylko kolony PDP-11 i XT, w tym samym miejscu powstawały również kopie gier elektronicznych Nintendo Game & Watch, w tym Nu, Pogodi!, znany w Polsce pod mianem Jajeczek (klon gry Eggs Nintendo). Jednak praca nad Tetrisem trwają w zupełnie innym miejscu, w Moskwie, w Rosyjskiej Akademii Nauk. Kilka dni po premierze premierze prototypu Tetrisa na Electronice 60, kolejne wersje Tetrisa trafiły również na klony PC (w czym pomogli współpracownicy Pażytnowa, Dmitri Pawłowski i Wadim Gierasimow, tworząc kod gry w Pascalu), a stąd już wiodła prosta droga do serc graczy, którym wystarczyła chwila kontaktu z pochodzącą z dalekiego wschodu grą, by podchwycić jej reguły i wciągnąć się na wiele godzin zmagań z teromino. W oryginalnej wersji gry algorytm odpowiedzialny za opadanie klocków nie uwzględniał wszystkich prawideł fizyki, pozostawiając obcięte fragmenty tetromino wiszące w powietrzu, późniejsze warianty gry uwzględniały poprawioną mechanikę rozgrywki, w której takie osierocone fragmenty klocków poprawnie opadały w dół.

Same klocki tetromino, które wraz z kolejnymi odmianami, wersjami i konwersjami oryginalnego Tetrisa nabierały coraz więcej barw i bonusów, podnoszących atrakcyjność rozgrywki zachowywały w większości odmian gry te same kształty, przypominające litery I, T, O, L, J oraz S i Z, oczywiście ograniczone do elementów ułożonych z czterech prostokątów. W tej pozornej prostocie ukryty był jeden niedopowiedziany element: losowe dobieranie opadających klocków tetromino przez maszynę prędzej czy później objawiało się rosnącym na ekranie bałaganem pełnym pustych przestrzeni. Gracz ma za zadanie umiejętne dopasowywanie klocków, poprzez ułożenie ich w dogodnej pozycji oraz obracanie, wokół jednej osi. Na dodatek upływ czasu i coraz większe tempo rozgrywki podnosiły emocje. Ostatecznie dostaliśmy perfekcyjną miksturę układanki rozwiązywanej pod presją czasu. Coś jak wspomniana wcześniej Kostka Rubika, rozwiązywana na czas na zawodach.

Tetris Pro, Amiga - jeden z wielu nieoficjalnych wariantów gry

Za wyeksportowanie Tetrisa na rynki zachodnie odpowiada amerykańska firma Spectrum HoloByte, która w 1987 roku przywlekła Tetrisa na ekran PC w USA (na licencji uzyskanej od Pażytnowa). To już zupełnie inny Tetris: kolorowy, pomimo ograniczonej palety barw kart CGA. Później plaga Tetrisa przeniosła się z biurowych IBM PC na komputery domowe, od Apple, po Amigi, C64 i ZX Spectrum. Właściwie trudno wymienić dziś komputer, czy konsolę do gier, która nie doczekała się na swoim ekranie jakiegoś wariantu Tetrisa. W tym samym czasie rozmowy o uzyskanie licencji na wydanie Tetrisa prowadziła również brytyjska firma Andromeda (ostatecznie uzyskując licencję na podobną grę od Węgrów). Bałagan tetrisowych licencji rozbiegł się po świecie, i tak powstały przynajmniej dwie wersje Tetrisa dla Amigi i Atari ST (od Mirrorsoftu i Spectrum Holobyte). W tym czasie i prawnego bezprawia dla oprogramowania w odległym ZSRR, Pażytnow zdecydował się przekazać prawa do gry na okres 10 lat rządowi rosyjskiemu.

Tetris sam w sobie był też głównym bohaterem prostych gier elektronicznych, zaimplementowanych na ekranach LCD. I podstawą sukcesu pierwszej, mobilnej konsoli Nintendo – Game Boya z 1989 roku, dla którego był grą sprzedawaną wraz z konsolą (tylko dla samego Game Boya sprzedano ponad 30 milionów kopii Tetrisa). Ostatecznie cały bałagan licencyjny rozwiązało stworzenie dekadę później firmy The Tetris Company (założonej przez Pażytnowa i Henka Rogersa), która do dziś ściga producentów oprogramowania, wykorzystujących nazwę Tetris oraz mechanikę oryginalnej gry w swoich produktach.

W tym miejscu można by pokusić się o wymienienie kilkudziesięciu najciekawszych klonów Tetrisa, które zawojowały świat lub były wyjątkowo oryginalne, jak ta jedna, jedyna w swoim rodzaju gra stworzona przez Polaków - trójwymiarowy Blockout. Warto jednak poświęcić to miejsce na coś innego. Podążyć za myślą oryginalnego twórcy Tetrisa, Aleksieja Pażytnowa i przyjrzeć się jego ewolucji wyznaczonej kształtami klocków tetromino.

W 1989 roku dla PC powstaje Welltris, zaprojektowany przez Pażytnowa – tym razem mamy do czynienia z tworem nawiązującym bezpośrednio do oryginalnego konceptu studni z klockami, które opadają po czterech ścianach, łącząc się na dnie. Ogólnie rzecz ujmując: to wciąż ten sam Tetris, ale z nieco innego punktu widzenia - obserwujemy studnię, patrząc na jej dno. Znacznie ciekawsze pod względem mechaniki rozgrywki był Blockout, wydany w tym samym roku oraz późniejszy 3D Tetris, wydany dla Virtual Game Boya w 1996 roku.

Odmienną od pierwowzoru mechanikę Aleksiej Pażytnow wykorzystał w Hatrisie z 1990 roku, w którym zamiast tetromino układamy do pary kapelusze. Ta koncepcja przypomina późniejszą o rok, przebojową serię gier wywodzącą swoje korzenie z Japonii – Puyo Puyo. Po Hatrisie następuje kolejna, oficjalna odsłona Tetrisa, czyli Faces z podtytułem ...Tris III. Jeszcze dziwniejsza od Hatrisa – tym razem na ekranie mamy za zadanie układać twarze z pociętych na części fragmentów. Po wątpliwym sukcesie Faces, Pażytnow tworzy komputerowe łamigłówki związane ze specyfiką ruchu konika szachowego, w grze Knight Move z 1990 roku.

Hatris - układanka z kapeluszy

Do koncepcji Tetrisa powraca jeszcze raz w 1992, w Wordtrisie, układance z liter, które gracz musi zestawić w słowa. Kolejny krok w roli twórcy gier był jeszcze bardziej zaskakujący – w 1993 roku poznaliśmy El-Fish, czyli symulator akwarium na ekranie komputera. Jeszcze dziwniejsza była strzelanina 3D Ice & Fire z 1995 roku. Koniec lat 90. dla Pażytnowa to zacieśnianie współpracy z Microsoftem, dla którego projektuje The Puzzle Collection i całkiem udany zestaw gier logicznych Pandora’s Box.

Po Pandorze przychodzi kolejna układanka z klocków – Hexic (2003 r.), powielająca schemat łączenia trzech kolorowych elementów, dobrze znany z Bejeweled (2001 r.). Po niej Pażytnow eksperymentuje z formułą gier zręcznościowych w niezbyt wciągającym Dwice (2006 r.) i powraca do pomysłu na heksagonalne układanki w Hexic 2 (2007 r.). Ostatnia znana gra, przy której pracował twórca Tetrisa to Marbly (2013 r.) – zabawa w kulki, do złudzenia przypominająca grę Kulki Jarosława Lewandowskiego z… 1995 roku.